گزارش برنامه صعود به قله سه‌کوزان بروجرد

دیده‌بان تاریخ

قله ۳۴۴۰ متری سه‌کوزان، بخشی از رشته‌کوه گَرّین است که از قله پراو در کرمانشاه، تا اشتران‌کوه در لرستان امتداد یافته است. این قله، برفراز دشت نهاوند قرار دارد که نبرد سرنوشت‌ساز ایران و اعراب در آن رخ داده است.

سایت هفت‌سران لار؛ احمد طالبی ــ رشته‌کوه زاگرس با طول بیش از ۱۶۰۰ کیلومتر و عرض ۲۴۰ کیلومتر، از دریاچه وان در ترکیه تا استان هرمزگان در جنوب ایران امتداد یافته است.زاگرس، دیواره‌ غربی فلات ایران است و در طول دوره‌های تاریخی مختلف، به مثابه مرزی میان تمدن‌های ایرانی با مناطق مجاور شناخته ‌شده است.

شواهد باستان‌شناختی کشف‌شده در کوه‌های زاگرس نشان می‌دهد سکونت و کشاورزی ساکنان باستانی این مناطق، قدمتی ۹۰۰۰ ساله دارد. پیش از عصر یکجانشینی نیز در دوره پارینه‌سنگی، در کوه‌های زاگرس، غارنشینی وجود داشته است که آثار آن، حاکی از حضور غارنشینان از ۳۰هزار تا ۱۰۰هزار سال پیش در غرب ایران است.

استان لرستان، یکی از مناطقی است که رشته‌کوه زاگرس آن را در برگرفته و جغرافیا، فرهنگ و تمدن این منطقه، همواره تحت تأثیر اقلیم کوهستانی این رشته‌کوه قرار داشته است، البته لرستان، علی‌رغم برخورداری از طبیعت زیبا و فرهنگ دیرپا، در سده اخیر با محرومیت زیادی خصوصاً در مناطق روستایی مواجه بوده است.

گروه کوهنوردی هفت‌سران لار در آخرین روزهای تابستان ۱۴۰۱ با هدف انجام فعالیت‌های خیریه به شهرستان نورآباد سفر کرده و در کنار اقدامات انسان‌دوستانه، برنامه صعود به قله سه‌کوزان در شهر مجاورِ نورآباد یعنی بروجرد را اجرا کرد.

رشته‌کوه‌گرین

قله سه‌کوزان در رشته‌کوه گرّین قرار دارد، این رشته‌کوه به عنوان یکی از سرچشمه‌های دو رود بزرگ دز و کرخه شناخته می‌شود و در زمستان به دلیل بارش فراوان برف، بهمن‌های زیادی در این رشته‌کوه، اتفاق می‌افتد. گرّین، یکی از کانون‌های آب‌گیر دائمی استان لرستان و مناطق اطراف آن محسوب می‌شود که رودخانه‌های دز، گاماسب و همچنین سراب‌های متعددی از قبیل گیان، گاماسیاب، کهمان، کرتیل، اسبی، زز و عمارت از این کوهستان جاری شده است.

حجم آب این رشته‌کوه، باعث شده است معیشت و زندگی در شهرستان‌های بروجرد، نهاوند، الشتر، نورآباد، بیرانشهر، دشت سیلاخور، بخشی از دورود و مناطقی از خرم آباد، به شکل مستقیم به این کوهستان وابسته باشد. برای صعود به قله‌های این رشته‌کوه، مسیرهایی زیادی وجود دارد که از آن میان می‌توان به روستاهای غرب بروجرد، جنوب نهاوند و شمال الشتر اشاره کرد.

شناسنامه قله سه‌کوزان

قله سه‌کوزان، بخشی از رشته‌کوه گَرّین است که از قله پراو در کرمانشاه شروع شده و تا اشترانکوه در لرستان امتداد یافته است. همه این قله‌ها و کوهستان‌ها، زیرمجموعه رشته‌کوه سترگ زاگرس محسوب می‌شوند.

ارتفاع سه‌کوزان، ۳۴۴۰ متر است و از بلندترین قله‌های منطقه محسوب می‌شود، به همین دلیل برفراز آن، چشم‌انداز وسیعی از قله‌ها، دشت‌ها، شهرها و استان‌های مجاور، قابل مشاهده است. سه‌کوزان از شمال به رشته‌کوه گرین متصل شده است و در جنوب نیز به کوه میش‌پرور می‌رسد.

ارتفاعات مجاور سه‌کوزان

نزدیک‌ترین ارتفاعات مجاوری که از چشم‌انداز قله سه‌کوزان قابل مشاهده است شامل قله‌های برنجه، برفهل، میش‌پرور و ولاش است. قله دیگری نیز در کنار سکوزان قرار دارد که به دلیل شکل مخروطی آن، از دور شبیه قله دماوند دیده می‌شود، این قله چوغازی یا غازچوغا نام دارد و کوهنوردان محلی به آن دماوند کوچک می‌گویند.

گفتنی است چوقا یا چوخا، بالاپوش مردان ایل بختیاری است که بلندی آن تا زیر زانو می‌رسد. این بالاپوش که فاقد دکمه، آستین و یقه است، توسط زنان بختیاری، با استفاده از پشم گوسفند یا پنبه برای مردان این قوم تهیه می‌شود. این لباس دارای خطوط راه‌راه سیاه‌وسفید و شبیه دکمه‌های پیانو است.

نام قله سکوزان از کجا آمده

قله سه‌کوزان در «روستای ونایی» شهرستان بروجرد قرار دارد. این قله که با نام «سکوزان» یا «سه‌قوزان» نیز شناخته می‌شود، از دور به شکل سه برجستگی کوها‌نی‌شکل یا قوز دیده می‌شود.

طبیعت ناب و سوغاتی‌های روستای ونایی

روستای ونایی از طبیعت زیبایی برخوردار است و رودی که از دره‌های اطراف به سوی روستا می‌رود، باغ‌های سرسبز گردو و سیب و جالیزهای صیفی‌جات را سیراب می‌کند. در مجاورت این روستا، تفریحگاه‌ها و رستوران‌های متعددی ساخته شده و به یک جاذبه گردشگری برای شهرهای تبدیل اطراف شده است.

کشاورزی پررونق و باغ‌های سرسبز باعث شده این روستا، سوغاتی‌های زیادی اعم از خیارشور، سرکه‌سیب، گردو، تخم‌آفتاب‌گردان و نظایر آن را پیش روی گردشگران قرار دهد. شهرت خیارشور این منطقه باعث شده که برخی این روستا را «مهد خیار شور ایران» بنامند!

در گزارش پیش رو، نخست خلاصه برنامه صعود به قله سه‌کوزان ارئه می‌شود و سپس شرح کامل این برنامه، از نظر شما می‌گذرد.

 خلاصه گزارش صعود قله سه‌کوزان

• تاریخ برنامه: جمعه ۲۵ شهریور ۱۴۰۱
• تعداد اعضا: ۵ نفر
• ارتفاعات مجاور: قله‌های برنجه، برفهل، چغازی، ولاش، میش‌پرور
• وضعیت هوا: آفتابی و گرم
• دسترسی به آب: چندین چشمه در مسیر وجود دارد.
• پوشش تلفن همراه: در بیشتر قسمت‌های مسیر دسترسی به اینترنت و تماس وجود دارد.
• مسیر صعود: انتهای روستای ونایی
• ارتفاع پای کار: ۱۹۵۰ متر
• ارتفاع قله: ۳۴۴۰ متر
• میزان افزایش ارتفاع: ۱۴۹۰ متر

شرح کامل برنامه صعود به قله سکوزان

برای رفتن به قله سه‌کوزان، روز پنجشنبه با وسیله شخصی از تهران به سوی لرستان حرکت می‌کنیم. در مسیر از اتوبان ساوه عبور کرده و پس از شهر نهاوند در همدان، به شهر نورآباد در لرستان می‌رسیم. شب را در نورآباد می‌مانیم و استراحت می‌کنیم.

هدف این سفر، علاه بر صعود به قله سه‌کوزان انجام فعالیت‌های خیریه و کمک‌رسانی به نیازمندان در روستاهای نورآباد است که توسط سرپرست برنامه جناب آقای علی ملک، سازماندهی و اجرا می‌شود.

به سوی قله سه‌کوزان

صبح جمعه ساعت ۵ صبح با وسیله نقلیه شخصی، از نورآباد به سمت روستای ونایی از توابع شهرستان بروجرد حرکت می‌کنیم. پس از دوساعت به روستای ونایی می‌رسیم و کنار کوچه کوثر پنج، در محلی که برای پارک ماشین استفاده می‌شود، ماشین را پارک می‌کنیم. صبحانه را در پارکینگ می‌خوریم.

در روستا، تابلوی راهنمایی وجود دارد که مکان‌های دیدنی این روستا را معرفی کرده است. در اطراف روستا، سراب‌های زیادی وجود دارد که در این تابلو نیز به آن اشاره شده است. سراب، به چشمه‌هایی گفته می‌شود که دارای آب زیادی است.

ساعت ۷:۳۰ صبح با با نیسان به سمت پای کار راه می‌افتیم. گروه ما برای رفتن از روستا به پای کار، از قبل یک وانت نیسان هماهنگ کرده بود. راننده این وانت، آقای خسرو گودرزی است که ما را از میان باغ‌های روستا به سمت پای کار کوه می‌برد.

پیمایش در کنار پرچین‌ها و سنگ‌چین‌ها

ساعت ۸ صبح به محل شروع پیمایش می‌رسیم، از وانت پیاده شده و کوله بر پشت و باتوم در مشت، از میان باغ‌های سرسبز گردو و سیب به سمت قله می‌رویم. دیواره‌های اطراف مسیر داری پرچین و سنگ‌چین است و ما را تا انتهای مسیری که باغ‌ها تمام می‌شود هدایت می‌کند.

در ساعت ۸:۱۶ به انتهای باغ‌ها می‌رسیم و دامنه کوه نمایان می‌شود، انتهای دامنه، به کوه‌هایی می‌رسد که سه برجستگی آن از دور دیده می‌شود، قله سه‌کوزان به ما سلام می‌کند! مسیر قله، پاکوب کم‌رنگ و کم‌جانی دارد که از میان دشت‌ها و صخره‌ها و چشمه‌ها عبور می‌کند.

چشمه طوطیا

در طول مسیر، قبل از گردنه، به چهارمین چشمه می‌رسیم که «چشمه طوطیای دو» نام دارد و مظهر آن با یک سکوی سیمانی، توسط محلی‌ها، تقویت شده است.

ارتفاع این چشمه، ۲۹۷۵ متر است و با اینکه سال ۱۴۰۱ جزو کم‌آب‌ترین دوره ایران در سال‌های اخیر بوده است، این چشمه همچنان دبی مناسبی دارد و آب گوارایی از آن روان است. لازم به ذکر است که سال ۱۳۷۶ نیز جزو سال‌های شاخص بسیار کم‌بارش و کم‌آب ایران بوده و شرایطی مشابه سال ۱۴۰۱ داشته است.

چشمه دروغ‌زن

علاوه بر توتیا، چشمه‌های دیگری نیز در مسیر مشاهده می‌شود. یکی از این چشمه‌ها، دروزنه (دروغ‌زن یا دروغ‌گو) نام‌گذاری شده است، به این دلیل که این چشمه، فصلی و موقت است و در اواخر تابستان خشک می‌شود.

همچنین در فاصله ده متری زیر گردنه، یک چشمه خشک وجود دارد که از سمت راست آن، باید به سوی قله حرکت کنیم. راه پاکوب ابتدا در سمت چپ دره و سپس در سمت راست دره قرار می‌گیرد و به صورت مارپیچ به سمت قله می‌رود. این مسیر در برخی نقاط داری شن‌اسکی است که در کنار آن، مسیرهای متعارف نیز وجود دارد.

گردنه قله سه‌کوزان

ارتفاع گردنه قبل از قله سه‌کوزان، ۳۰۸۳ متر است، برای رفتن به قله، باید قبل از رسیدن به گردنه، مسیر سمت راست به سوی قله را در پیش گرفت.

صعود به قله

گروه ما در ساعت ۱۳:۳۰ به قله می‌رسد. هوا کاملا صاف و آفتابی است و منظره زیبایی از دشت‌های مجاور، پیش روی ما قرار دارد. جز یک نفر که در کنار چشمه مشاهده شد، هیچ کوهنورد دیگری در این مسیر دیده نمی‌شود.

چشم انداز ارتفاعات مجاور قله سه‌کوزان

سه قله در مجاورت سه‌کوزان قرار دارد که عبارت است از برفِهِل، برنجه، قازچوغا (که محلی‌ها به آن چوغازی می‌گویند و به دلیل شکل مخروطی آن، به دماوند کوچک نیز معروف است.) چشم‌انداز شرقی قله، دره منتهی به روستای ونایی، باغ‌های گردو و زمین‌های کشاورزی است که نشانگر بهره‌مندی دره و دشت‌های پایین‌دست از آب‌ چشمه‌ها و سفرهای زیرزمینی غنی و پرآب این کوهستان است.

قله سه‌کوزان، دیده‌بان نبرد تاریخی نهاوند

در سمت شمال شرقی قله، دشت بزرگ نهاوند قرار دارد که محل «نبرد نهاوند»، جنگ تاریخی ایران و اعراب است، جنگی که اگرچه نه اولین جنگ اعراب با ایرانیان بود و نه آخرین؛ اما چنان ضربه‌ای به ارتش ساسانی زد که بعدها شکست کامل ایران را در پی داشت. اگرچه نتیجه این جنگ با توطئه اعراب، به شکست ایرانیان منجر شد، اما نباید دلاوری سربازان ایرانی و تدابیر جنگی «پیروزان» فرمانده سپاه ایران را در این جنگ نادیده گرفت.

بازگشت

در مسیر بازگشت، با یک گروه چند نفره کوهنوردان بروجردی آشنا می‌شویم که از اعضای هیئت کوهنوردی شهرستان بروجرد و گروه کوهستان غربی بروجرد هستند. این گروه که از صعود قله قازچوغا برگشته‌اند در مسیر بازگشت با فاصله کوتاهی به ما می‌پیوندند و همراه ما با وانت نیسانی که گروه ما هماهنگ کرده است، به روستا باز می‌گردند.

نکات برنامه

• بهترین روش طی کردن مسیرهای تروارس‌، آن است که در ارتفاع بالاتر کوه، این تراورس انجام شود، چون وقتی در ارتفاع بالاتر، یک مسیر افقی را طی کنیم، پیمایش کمتری انجام می‌دهیم اما مسافت بیشتری را طی می‌کنیم. (مشابه روشی که هواپیما در آسمان، حرکت می‌کنند، ابتدا اوج می‌گیرند و سپس به سمت مقصد می‌روند تا مسافت آنها تا مقصد، کمتر شود). البته هر قاعده می‌تواند استثنا داشته باشد. روش تروارس در ارتفاع بالاتر تا زمانی مناسب است که شما به صخره برخورد نکنید.
• روستای ونایی به دلیل دسترسی به باغ‌ها و دشت‌های پر آب، محصولات کشاورزی فراوانی دارد و این ظرفیت، باعث رونق این روستای زیبا شده است، گردشگران می‌توانند از در این روستا، انواع ترشیجات، سرکه‌سیب، خیارشور محلی و گردو تهیه کنند.

کلمات کلیدی: سکوزان، سه کوزان، سه‌قوزان، قله برفهل، قله برنجه، قله چوغازی، قله غازچوغا، قله ولاش، چشمه توتیا، چشمه دروزنه، روستای ونایی، رشته‌کوه گرین، بروجرد، دشت خاوه

• عکس و گزارش: احمد طالبی
• ارسال: شعله ملک